به گزارش خبرنگار مهر، در سال ۱۹۲۱ میلادی فردی به نام جیمز بیگز که شغل عکاسی اشتغال داشت طی حادثه‌ای بینایی‌اش را از دست داد و به شیوه‌ای ابتکاری برای در امان ماندن هنگام رفت و آمد در خیابان از «عصای سفید» استفاده کرد.
ابتکار عمل او باعث شد تا ۲ پژوهشگر این رفتار را مورد مطالعه قرار دهند و در نهایت حاصل کار این پژوهشگران تبدیل به قانون عصای سفید شد و بعد از آن روز ۱۵ اکتبر که اغلب در ایران با روز ۲۳ مهرماه تلاقی می‌کند به عنوان روز جهانی نابینایان تعیین شد.
قابل انکار نیست به دلیل روحیه همدلانه‌ای که در مردم ایران وجود دارد نابینایان به عنوان گروهی از معلولان جامعه مورد احترام اکثریت مردم هستند و هنگام عبور و مرور از خیابان ها (به ویژه طی سالیان اخیر و با اقدامات فرهنگ ساز) مورد یاری قرار می‌گیرند. هرچند برای این موضوع هنوز هم باید تلاش های بیشتری انجام شود و پرهیز از شتابزدگی برخی رانندگان هنگام مواجهه با نابینایان در سطح شهرها ضروری است. اما هدف از این گزارش یادآوری چنین موضوعاتی نیست چرا که حسب ضرورت موضوع اخیر بارها در رسانه هاگوشزد شده است؛ آنچه که نوشتار پیش رو قصد طرح آن را دارد دسترسی نداشتن یا دسترسی کم نابینایان به اطلاعات مورد نیاز در رسانه‌هاست.
نابینایان در دسترس کمتر به اطلاعات
ممکن است این روزها که به کمک نرم‌افزارهای تلفن همراه هرچیزی ممکن شده است و نابینایان هم می‌توانند بسیاری از کتاب‌های چاپی را بخوانند طرح این موضوع که هنوز نابینایان به اطلاعات مورد نیازشان در رسانه ها دسترسی ندارند و به عبارتی یک «شکاف آگاهی» بین این قشر از جامعه با بسیاری گروه‌های دیگر وجود دارد کمی غیرقابل قبول به نظر برسد، اما چنین موضوعی صحت دارد.
به عنوان مثال برخی نرم افزارهای تلفن همراه همچون «چشمان من باش» (Be My Eyes) نرم افزار رایگانی است که کاربران گزارش می‌دهند به دلیل شرایط تحریمی امکان استفاده از آن را ندارند یا نرم افزارهای قابل استفاده‌ای هستند که به دلیل هزینه‌بر بودن برای تمام نابینایان امکان استفاده ندارند. به غیر از این شرایط هم در ایران یکی دو روزنامه به طور جدی برای نابینایان فعالیت می‌کنند که یکی از قوی‌ترین روزنامه ها «ایران سپید» است که به عنوان نشریه وابسته به ارگان مطبوعاتی دولت نماینده فعالیت دارد.
نگاهی به صفحه اصلی سایت آن نشان می‌دهد این رسانه فقط تریبون دولت است و صدای همه بخش‌های کشور نیست. البته از قاعده انصاف نباید دور شد اگر این روزنامه همان طور که در شعار خود مدعی‌ست نخستین روزنامه جهان به خط بریل باشد ایده راه‌اندازی آن و زنده ماندش تا امروز قابل تقدیر است اما جمعیت ۱۵۰ هزار نفری نابینایان هم حق دارند از تنوع نگرش ها و سلایق سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... و. کشورشان باخبر باشند و نسبت به آنها موضع دلخواه شان را داشته باشند.
نابسامانی بازار کاغذ مزید بر علت
شرایط موجود در بازار کاغذ هم مزید بر علت شده است در شرایطی که وضعیت کاغذ مطبوعاتی در کشور هنوز هم ثبات کامل ندارد و مطبوعات امکان فعالیت گسترده ندارند، به نظر نمی رسد همان روزنامه ایران سپید هم در تیراژ گسترده چاپ شود و تکافوی نیاز نابینایان را بکند.
اما ممکن است مخاطب این گزارش فرض را بر این بگذارد که نابینایان به امکاناتی همچون شبکه های رادیویی سازمان صداوسیما و چندین رادیو اینترنتی دسترسی دارند که نکته درستی است اما از آنجایی که هر رسانه کارکرد خاص خود را دارد نمی‌توان انتظار داشت شبکه های رادیویی به عنوان جایگزین رسانه های مکتوب که محل عرضه گزارش های تفصیلی هستند، تلقی شوند. آنچه که در خلال برنامه‌های رادیویی هم به گوش می رسد نشان‌دهنده این است که تهیه‌کنندگان این برنامه ها به شکل خاص برنامه‌ای را متناسب با نیاز نابینایان نمی‌سازند و طیف عام‌تری از مخاطبان رادیو را به عنوان جامعه هدفشان در نظر گرفته‌اند.
مشکلات تولید مطبوعات برای نابینایان
در همین رابطه علی اکبر جمالی، مدیر عامل انجمن نابینایان می گوید: دولت‌ها به مساله مطبوعات ویژه نابینایان، توجه چندانی ندارند و حق نابینا تضعیف شده و دیده نشده است.
موضوعی که در ریشه‌یابی آن نسرین اطیابی، صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامه بشری (دیگر روزنامه فعال برای نابینایان) می‌گوید: خط بریل و مطبوعات نابینایان تفاوت اساسی با دیگر مطبوعات دارد، دارای چاپ و کاغذ خاصی است به همین دلیل تولید نشریات نابینایان هزینه بر است. دستگاه چاپ نشریات نابینایان خارجی است و باید از خارج کشور وارد شود، به همین دلیل نشریات چندانی ویژه نابینایان در کشور منتشر نمی شود.
اطیابی با بیان این‌که نابینایان منابع مطالعاتی کمی در دسترس دارند، ادامه داد: نوع توزیع نشریات نابینایان از طریق پست انجام می شود و پست آن را به مخاطب می رساند اما در این میان ناهماهنگی های اداره پست مشکلاتی را برای نابینایان ایجاد می کند.
غلبه تولید آثار گویا نسبت به خط بریل
منصور شادکام، قائم مقام انجمن نابینایان ایران که خود دبیر کتاب گویای نابینایان است معتقد است یکی از دلایلی که به مشکلات نابینایان در حوزه دریافت اطلاعات افزوده بی‌برنامگی مسئولان است و اگر برنامه ای هست بدون کار کارشناسی است. او همچنین بر این باور است که خط بریل برای نابینایان اهمیت زیادی دارد و نباید فقط به تولید آثار گویا اکتفا شود و از مضرات این وضعیت بوجود آمدن مشکلات املایی برای نابینایان را مطرح کرده است که همین نشان می دهد دولت باید برای تولید آثار مکتوب (اعم از رسانه ای و غیررسانه ای) فعالیت جدی تری کند.
زمان همت بیشتر دولت برای نابینایان
جان کلام این گزارش را می‌توان در این عبارت خلاصه کرد که طبق کنوانسیون جهانی حقوق معلولان (ایران هم عضو آن است) دستگاه های مختلف تکالیفی دارند و حق دسترسی به اطلاعات امتیازی برای نابینا نیست بلکه یک حق است. بر همین اساس هم دسترسی به رسانه‌های مختلف حق هرنابینایی است که دولت می‌تواند با ارائه تسهیلاتی به رسانه‌های مختلف که تمایل به فعالیت برای این قشر از جامعه را دارند یا دادن مشوق‌های مختلف زمینه دسترسی اطلاعات متنوع را برای نابینایان فراهم کند.
نظر شما